σχολική αποτυχία: είναι απλά ένας τεμπέλης;

Ο όρος «Σχολική Αποτυχία» αναφέρεται στη μερική ή ολική αδυναμία του μαθητή να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σχολείου, είτε αυτό εκφράζεται με χαμηλή επίδοση στα μαθήματα είτε με προβληματική συμπεριφορά, είτε με συνδυασμό των δύο παραπάνω.

Σήμερα το σχολείο είναι ένα αρκετά πιεστικό περιβάλλον όσον αφορά την εξερεύνηση εργατικού δυναμικού με βασικές γνώσεις τυποποιημένα προσόντα και δεξιότητες σύμφωνες και με τις τεχνολογικές εξελίξεις. (Παναγιώτης Γιαβρίμης). Η Εκπαίδευση στοχεύει σε συγκεκριμένους διδακτικούς, μαθησιακούς και ψυχοκοινωνικούς στόχους ενώ το εκπαιδευτικό πλαίσιο ως σύνθετο περιβάλλον (κοινωνικό, πολιτιστικό, φυσικό, τεχνικό) προβάλλουν στο παιδί ορισμένες απαιτήσεις κινητικής, συναισθηματικής, διανοητικής και κοινωνικής φύσης, στις οποίες το παιδί καλείται να ανταποκριθεί.

Ο Gresham το 1996 μετά από έρευνα διαπίστωσε πως το 50% των μαθητών λειτουργεί κάτω από το Μ.Ο της ακαδημαϊκής επίδοσης. Περίπου το 25% των παιδιών από 10-17 ετών στις Η. Π. Α έχουν σχολική επίδοση κάτω του μέσου όρου (Dryfoos 1990) ενώ από τις σχολικές καταγραφές το 20% των μαθητών παραμένουν μια φορά στην ίδια τάξη μια φορά στην εκπαιδευτική τους σταδιοδρομία.

Μερικές από τις αιτίες που οδηγούν σε αυτό είναι οι ακόλουθες :

• Φτώχεια – χαμηλό εισόδημα οικογένειας
• Ξενόγλωσσοι μαθητές που δύσκολα ακολουθούν τους ντόπιους
• Στο παρελθόν οι γονείς ή/και τα αδέλφια έχουν παρατήσει τη φοίτησή τους
• Το να μένει στάσιμος σε μια ή περισσότερες τάξεις
• Η απόρριψη του μαθητή από συμμαθητές και δασκάλους
• Συχνές απουσίες στο σχολείο

Παράλληλα με τα παραπάνω στη κοινωνία μας υπάρχουν κάποια πρότυπα συμπεριφοράς που επηρεάζουν τον μαθητικό πληθυσμό. Βέβαια αυτά τα πρότυπα έχουν καθοριστεί βάση ενός γενικού κριτηρίου και δεν λαμβάνουν υπόψη ούτε την εθνικότητα, ούτε την κοινωνική προέλευση, ούτε την οικονομική κατάσταση της οικογένειας και το φύλο.

Έτσι πολλοί μαθητές καταβάλουν φιλότιμες προσπάθειες αλλά και πάλι δεν καταφέρνουν να πετύχουν τους στόχους του σχολείου. Εδώ εντοπίζεται η παθογένεια του ίδιου του εκπαιδευτικού συστήματος που αντί να εντοπίζει τις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή, τις αγνοεί και τις γενικεύει.

Η εκπαίδευση είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που έχουν επιπτώσεις στην ανάπτυξη των παιδιών και στην κοινωνική τους θέση κατά τον καταμερισμό της εργασίας, αργότερα στην ενήλικη ζωή. (Ευστράτιος Παπάνης). Τη στιγμή που ο μαθητής εγκαταλείπει το σχολείο έρχεται σταδιακά αντιμέτωπος με τον κοινωνικό αποκλεισμό καθώς περνάει από τα ακόλουθα στάδια:

• 1.Ο μαθητής ξεκινάει να αντιμετωπίζει προβλήματα στο σχολείο ή στο σπίτι (βία, απομόνωση κ. λ. π )
• 2.Στη συνέχεια αρχίζει να αποτυγχάνει (είτε βαθμολογικά, είτε σε επίπεδο συμπεριφοράς) και ίσως να εγκαταλείψει την εκπαίδευσή του.
• 3.Στη συνέχεια αρχίζει να αποκλείεται από την οικονομικά ενεργή ζωή
• 4.Ανεργία (Υποομάδα με ανέργους και φτωχά εκπαιδευμένα άτομα)
• 5.Στάδιο συνολικού κοινωνικού αποκλεισμού

Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία υπάρχει αύξηση των μαθητών που παραπέμπονται σε ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες με αφορμή είτε την χαμηλή επίδοση στο σχολείο είτε εξαιτίας της αποτυχίας του μαθητή να περάσει την τάξη.

Η Ελλάδα κατέχει υψηλή θέσηστη λίστα των χωρών με υψηλά ποσοστά σχολικής αποτυχίας. Η τρέχουσα αντίληψη είναι ότι οι μαθητές που αποτυγχάνουν είτε στερούνται «φυσικών χαρισμάτων», είτε είναι αδιάφοροι και τεμπέληδες:

«Αυτοί που δεν παίρνουν τα γράμματα», «Οι ανεπίδεκτοι», «Οι ανίκανοι», «Οι αδιάφοροι», « Οι τεμπέληδες», « Οι καθυστερημένοι»

Με αυτούς τους χαρακτηρισμούς οι μαθητές θεωρούνται οι μόνοι υπεύθυνοι για τις σχολικές τους επιδόσεις και αυτό δεν παρατηρείται μόνο στο οικογενειακό αλλά και στο σχολικό περιβάλλον που είναι σκληρό και ανελέητο καταγράφοντας τους μαθητές στον «πάτο» της βαθμολογικής κλίμακας και χρεώνοντάς τους με μόνιμες ετικέτες.

Πρέπει όμως να προσεγγίσουμε με ειλικρίνεια ένα τόσο σοβαρό θέμα όσο είναι η σχολική αποτυχία. Έτσι λοιπόν μπορούμε να πούμε πως πίσω από τους μαθητές που δεν «παίρνουν τα γράμματα», βρίσκονται περιβάλλοντα φτωχά, μειονεκτικά, χωρίς προσδοκίες και γονείς ανεπαρκείς και αδύναμοι. Πίσω από τους «τεμπέληδες» μαθητές βρίσκονται εκπαιδευτικοί κουρασμένοι και προκατειλημμένοι και ανυποστήρικτοι. Είναι πολύ πιο εύκολο λοιπόν να συμπεραίνουμε:«Μα είναι απλούστατα ένας τεμπέλης»

Οι ειδικοί ψυχικής υγείας μιλούν για το φαινόμενο της αυτοεκλπηρούμενης προφητείας.(Brophy & Good, 1970) Όταν ο δάσκαλος περιμένει πως οι μαθητές του θα είναι «τεμπέληδες» και «σκράπες» και τους το λέει ευθέως είναι πολύ εύκολο για το ευάλωτο παιδί να το πιστέψει. Αναπόφευκτο είναι στη συνέχεια να συμπεριφέρεται ακριβώς όπως περιμένουν οι άλλοι να φέρεται με τρόπο που να επαληθεύει την δηλωμένη προφητεία

Φυσικά δεν είναι όλοι οι εκπαιδευτικοί το ίδιο και θα ήταν λάθος να τους προσεγγίζουμε και αυτούς γενικευμένα.

Ο καθηγητής δημιουργεί διαφορετικές προσδοκίες για την τη συμπεριφορά και απόδοση των μαθητών όπως φαίνεται από το σχήμα: δείτε εδώ

Ο όρος «τεμπέλης» αποδίδεται σε ένα παιδί ακόμα κι αν δεν τα πηγαίνει καλά σε ένα μόνο μάθημα ή άθλημα πρώτα από όλους από τους γονείς του. Σαν να πρέπει όλα τα παιδιά να είναι καλά σε όλα, να είναι άριστοι μαθητές, να παίζουν άριστα πιάνο, να παίζουν πολύ καλά ποδόσφαιρο. Και η αποτυχία σε κάποιο από αυτά πολλές φορές γενικεύεται απογοητεύοντας όχι μόνο τους γονείς που ψάχνουν να δουν «τι συμβαίνει, εμείς όλα του τα δώσαμε» αλλά κυρίως για το παιδί που αισθάνεται πως ότι και να κάνει δεν θα μπορέσει να ευχαριστήσει τους γονείς του. Αυτό μπορεί να είναι απίστευτα επώδυνο για το παιδί αφού αφήνεται να πιστεύει πως «δεν υπάρχει δεν μπορώ, υπάρχει δεν θέλω». Ωστόσο δεν θα αργήσει να δείξει ανησυχία για τις εξωπραγματικές προσδοκίες που έχουν από αυτό.

Ωστόσο για να είναι ένας μαθητής «καλός» στο σχολείο πρέπει να έχει και την ανάλογη υποστήριξη από το οικογενειακό του περιβάλλον. Συμπερασματικά λοιπόν παρατηρούμε παρακάτω το προφίλ των γονέων των λεγόμενων «καλών» και «κακών» μαθητών :

ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΛΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ	ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΚΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
Υψηλές προσδοκίες για το μέλλον των παιδιών τους Αυστηρές μέθοδοι πειθαρχίας Τακτική επαφή με δασκάλους Εμπιστοσύνη στην κρίση των παιδιών τους Ελέγχουν συστηματικά το κατ’ οίκον διάβασμα των παιδιών Ενεργό συμμετοχή στη καθημερινή ζωή των παιδιών Πιστεύουν στην εκπαίδευση ως αξία κι όχι ως μέσο κοινωνικής ανόδου Μεγάλη συνοχή στην οικογένεια	Δε πιστεύουν στην εκπαίδευση ως αξία αλλά ως μέσο για εύρεση καλύτερης εργασίας Ρίχνουν στα παιδιά τους την αποκλειστική ευθύνη για τις αποτυχίες τους, αγνοώντας το δικό τους μερίδιο ευθύνης Δεν συμμετέχουν ενεργά στη καθημερινή ζωή των παιδιών τους

Θα μπορούσαμε όμως να δούμε και το προφίλ των καλών και των κακών μαθητών :

ΚΑΛΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ	ΚΑKΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ
Έρχονται στο σχολείο με καλή σωματική υγεία, εξυπνάδα, κοινωνικότητα και αυτοεκτίμηση. Γίνεται αποδεκτό στους μαθητές και στους δασκάλους. Η επιτυχία φέρνει επιτυχία.	Έρχονται στο σχολείο με λιγότερη σωματική υγεία, περιορισμένες νοητικές ικανότητες και κοινωνικές δεξιότητες ενώ έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Λόγω του ότι δεν γίνεται αποδεκτό από μαθητές και δασκάλους, πολλές φορές αντιμετωπίζεται εχθρικά.

Οι λεγόμενοι ως «κακοί» μαθητές φαίνονται παγιδευμένοι σε έναν φαύλο κύκλο αφού όπως η επιτυχία φέρνει επιτυχία, έτσι και η αποτυχία φέρνει αποτυχία. Έτσι μειώνει τις προσδοκίες του από την επόμενη επίδοση ή σπάνια μπορεί να αντιδράσει στην αποτυχία αυξάνοντας τις προσδοκίες του.

Σε αυτό το σημείο θα ήταν χρήσιμο να αναφέρουμε ένα ατυχές παράδοξο όπως παρατηρήθηκε από τους Robert & Birney. ( Fear of Failure 1969) Οι σκοποί και οι αμοιβές που η κοινωνία επιμένει ότι αξίζουν τις προσπάθειες και τον αγώνα μας, πραγματοποιούνται και κερδίζονται από μια μόνο μερίδα όσων παίρνουν μέρος στο ανελέητο αυτό ανταγωνισμό. Το μέτρο της επιτυχίας καθορίζεται ουσιαστικά από το ποιοι και πόσοι άλλοι έχουν κατορθώσει το ίδιο πράγμα. Το επιτυχημένο άτομο χρειάζεται και όσους έχουν αποτύχει.

Αντιμετώπιση της σχολικής αποτυχίας

Σίγουρα θα ήταν πολύ ενθαρρυντικό από μόνο του το γεγονός να μπορούμε να μιλάμε για πρόληψη της σχολικής αποτυχίας. Μέσω της αντισταθμιστικής αγωγής είναι πολύ χρήσιμη η δημιουργία τάξεων υποδοχής, τμημάτων ενισχυτικής διδασκαλίας, ο εμπλουτισμός του αναλυτικού προγράμματος, και της διδασκαλίας με καινοτομικές και μαθητοκεντρικές προσεγγίσεις, καθώς και οι παρεμβάσεις ενδυνάμωσης των μη προνομιούχων ομάδων.

Όσον αφορά την αντιμετώπιση των περιπτώσεων σχολικής αποτυχίας μπορούμε να πούμε πως είναι ιδιαίτερα δύσκολη καθώς ο μαθητής ήδη θα έχει αισθανθεί βαθιά την αποτυχία και αυτό θα είναι ένα μεγάλο πλήγμα για το ηθικό τους. Θα χρειαστεί υποστήριξη όχι μόνο από σύμβουλο ψυχικής υγείας (σε κάποια σχολεία υπάρχει σύμβουλος) αλλά και από τους καθηγητές και τους γονείς του.