οικονομική κρίση και ψυχική υγεία

Η παγκόσμια οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει σήμερα ο πληθυσμός ολόκληρου του κόσμου μας έχει σοκάρει, μας έχει εκπλήξει, μας έχει απογοητεύσει. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως δεν έχουμε ακόμα δει τα χειρότερα.

Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που η κοινωνία αντιμετωπίζει μια τέτοια οικονομική κρίση γι’ αυτό και ίσως θα έπρεπε να ήμασταν προετοιμασμένοι. Αν θυμηθούμε την παγκόσμια οικονομική ύφεση του 1929 (The Great Depression - «η μεγάλη εξαθλίωση») που γονάτισε όλη την ανθρωπότητα, θα διαπιστώσουμε πόσο οδυνηρή μπορεί να είναι μια ανάλογη οικονομική καταστροφή.

Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης του 1929 σε ψυχολογικό επίπεδο βασάνισαν πολλούς ανθρώπους και οικογένειες. Ενδεικτικά μερικές απο αυτές είναι οι ακόλουθες:

• Απώλεια παραδοσιακού αντρικού ρόλου: ο άνδρας έχασε την ταυτότητα του «αυτός που φέρνει το ψωμί στην οικογένεια» με αποτέλεσμα να νιώθει ταπεινωμένος, ντροπιασμένος κι απογοητευμένος
• Εγκατάλειψη οικογενειακής στέγης από άντρες και αγόρια μην μπορώντας να αντέξουν την οικονομική εξαθλίωση και την αδυναμία να συντηρήσουν την οικογένειά τους.
• Καθυστέρηση/αναβολή γάμων εξαιτίας της οικονομικής ανασφάλειας.
• Καθυστέρηση διαζυγίων καθότι τα ζευγάρια δεν άντεχαν οικονομικά να χωρίσουν.
• Μπέρδεμα οικογενειακών ρόλων: τα παιδιά αναγκάστηκαν να μεγαλώσουν γρηγορότερα, πολλά από αυτά να εγκαταλείψουν την εκπαίδευσή τους για οποιαδήποτε εργασία, λαμβάνοντας έτσι έναν γονεϊκό ρόλο παρηγορητή/ προστάτη της οικογένειας.
• Αύξηση οικογενειακής βίας και κακοποίησης ανηλίκων.
• Αύξηση παράνομης εργασίας.
• Αυτοκτονίες

Σας φαίνονται μακριά από μας και τη σύχρονη πραγματικότητα τα παραπάνω; Τέλος Ιανουαρίου του 2009, Ο Ervin Antonio Lupoe πυροβόλησε τη σύζυγό του και τα πέντε τους παιδιά και κατόπιν αυτοκτόνησε, αφού έστειλε σημείωμα σε τηλεοπτικό σταθμό. Οι αστυνομικοί βρήκαν τα πτώματα της συζύγου μαζί με τα 2χρονα δίδυμα αγοράκια τους, ενώ τα 5χρονα δίδυμα κοριτσάκια τους και η 8χρονη αδερφή τους βρέθηκαν δίπλα στο πτώμα του πατέρα τους. Όλοι πυροβολήθηκαν στο κεφάλι. Στο σημείωμα που έστειλαν οι γονείς στο τηλεοπτικό σταθμό έγραφαν πως πήραν αυτή την απόφαση μετά την απόλυσή τους από το νοσοκομείο όπου εργαζόντουσαν.

Μπορεί η είδηση να ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο, δυστυχώς όμως δεν ήταν η πρώτη αλλά η πέμπτη περίπτωση μαζικής θανάτωσης, από δολοφονία ή αυτοκτονία, Νοτιοκαλιφορνέζικης οικογένειας μέσα στον τελευταίο χρόνο. Τα δημοσιεύματα στο διαδίκτυο ασχολούνται καθημερινά πια με το θέμα των αυτοκτονιών σε όλο το κόσμο: «Αυτοκτονία ζεύγους Βοσνίων εξαιτίας της οικονομικής κρίσης», «Μία αυτοκτονία κάθε 40 δευτερόλεπτα σημειώνεται παγκοσμίως», «Κύμα αυτοκτονιών αγροτών στην Ινδία», «Δυο οικογενειακές τραγωδίες λόγω χρεών το τελευταίο 48ωρο».

Το τελευταίο δημοσίευμα γράφτηκε στη χώρα μας. Ένας 38χρονος στην Θεσσαλονική στραγγάλισε τη γυναίκα του, αποπειράθηκε να κάνει το ίδιο με τα δύο ανήλικα παιδιά τους και στη συνέχεια αυτοκτόνησε μην μπορώντας να αντέξει τα χρέη του. Το προηγούμενο βράδυ στο Μενίδι, 54χρονος πυροβόλησε την αδερφή του και αυτοκτόνησε επίσης λόγω χρεών.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποιεί ότι η οικονομική κρίση και η ανασφάλεια που αυτή προκαλεί, μπορεί να οδηγήσει σε έξαρση του αριθμού των αυτοκτονιών που εμφανίζονται στατιστικά συχνότερα σε ανέργους από ότι σε εργαζομένους. .Μπορεί οι αυτοκτονίες να αποτελούν την πιο ακραία μορφή εκδήλωσης της απόγνωσης και των ψυχολογικών προβλημάτων που προκλήθηκαν εξαιτίας της οικονομικής κρίσης που πλήττει σήμερα την ανθρωπότητα. Ταυτόχρονα όμως η οικονομική ύφεση που αντιμετωπίζουμε προκάλεσε μια ραγδαία αύξηση των ψυχικών διαταραχών γενικότερα, καθώς αποτελεί έναν στρεσσογόνο παράγοντα για όλο τον πληθυσμό της γης.

Στις ομάδες υψηλού κινδύνου βρίσκονται οι ηλικιωμένοι, οι γυναίκες, οι άνεργοι και οι ευάλωτοι σε ψυχικά ή σωματικά νοσήματα. Παρά τις αυξημένες όμως ανάγκες των παραπάνω πληθυσμών για ψυχολογική στήριξη, μειώθηκαν -εξαιτίας της κρίσης- τα κονδύλια για τη Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας που αποτελεί την πρώτη επαφή του ασθενή με το σύστημα υγείας

Όπως τονίστηκε από τους ειδικούς στα πλαίσια του Παγκόσμιου Συνεδρίου Ψυχικής Υγείας που διοργανώθηκε στην Αθήνα από 2 εώς 6 Σεπτεμβρίου 2009, τα αποτελέσματα των ερευνών είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά. Υπολογίζεται ότι το 50% των ψυχικά ασθενών που έχουν επισκεφθεί υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας παραμένουν χωρίς διάγνωση εξαιτίας της ανεπαρκούς εκπαίδευσης των γενικών ιατρών να διαγνώσκουν ψυχικά νοσήματα και της γενικότερης δυσκολίας αναγνώρισης των συμπτωμάτων. Βέβαια πολλές φορές τα ψυχικά νοσήματα εκδηλώνονται με σωματικά συμπτώματα, κάτι που παραπλανά τους ιατρούς (αϋπνίες, πονοκέφαλοι κ.λ.π.). Βασικό πρόβλημα είναι όμως ότι το Σύστημα Υγείας αδυνατεί να συνδέσει τη σωματική με τη ψυχική υγεία, με αποτέλεσμα η τελευταία να μένει αθεράπευτη.

Κατά συνέπεια λοιπόν, με αφορμή την οικονομική κρίση, εμφανίζονται με μεγάλη συχνότητα περιστατικά άγχους, κατάθλιψης, κρίσεων πανικού και ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, κάτι που συνδέεται με την αβεβαιότητα εργασίας, την αδυναμία εκπλήρωσης οικονομικών υποχρεώσεων και το ευρύτερο κλίμα ανασφάλειας που επικρατεί.

Οι μελέτες δείχνουν πως η απώλεια της εργασίας επιφέρει ψυχολογικές συνέπειες όμοιες με αυτές της απώλειας αγαπημένου προσώπου ή του διαζυγίου- χωρισμού (πένθος, σοκ, δυσκολία αποδοχής) και απαιτείται η ανάλογη προσοχή και υποστήριξη.

Στις ομάδες υψηλού κινδύνου δεν αναφέραμε τον αντρικό πληθυσμό που γονατίζεται, ίσως και περισσότερο, από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, αρκετά χρόνια μετά την οικονομική ύφεση του 1929, ο άντρας εξακολουθεί να θεωρείται ο «ισχυρός», «αυτός που πρέπει να προστατεύει και να συντηρεί την οικογένεια». Αυτό είναι ένα πολύ βαρύ φορτίο γι’ αυτόν που απολύεται καθώς δεν χάνει μόνο τη δουλειά του αλλά και μέρος της ταυτότητάς του. Επιβαρυντικός παράγοντας για την ψυχική του υγεία είναι ότι ο ρόλος του δεν του επιτρέπει να μιλήσει για τα προβλήματά του ούτε στα κοντινά του πρόσωπα, πόσο μάλλον σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

Πρόσφατα, ο Βρετανικός Οργανισμός Ψυχικής Υγείας, ύστερα από μελέτη στην οποία έλαβαν μέρος 2000 ενήλικοι άντρες διαπίστωσε:

• Το 40% των αντρών βασανίζονται από αρνητικές σκέψεις για τα επαγγελματικά και τα οικονομικά τους και αισθάνονται εργασιακή ανασφάλεια
• Μόλις το 29% συζητάει με κάποιο αγαπημένο πρόσωπο τα προβλήματά του
• 1 - 7 άντρες εμφανίζουν κατάθλιψη 6 μήνες μετά την απόλυσή τους

Ακόμα λοιπόν ο άντρας είναι εγκλωβισμένος στο ρόλο του ισχυρού που η κοινωνία μας του προσάπτει. Αδυνατεί να παραδεχτεί ότι αντιμετωπίζει πρόβλημα και να ζητήσει υποστήριξη προτιμώντας να το αγνοήσει .Ίσως πιστεύει πως έτσι προστατεύει την οικογένειά του και τον ίδιο του τον εαυτό. Δυστυχώς όμως η μη παραδοχή είναι κάτι που τον καθηλώνει σε μια επώδυνη κατάσταση κάτι που ενδεχομένως να προκαλέσει προβλήματα στις σχέσεις του με τα κοντινά του πρόσωπα. (νεύρα, θυμός, κατάχρηση αλκοόλ). Μόνο όμως αν αναγνωρίσουμε μια κατάσταση μπορούμε να επιδιώξουμε και την αλλαγή της.

Η οικονομική κρίση ίσως μας βασανίσει αρκετό καιρό ακόμα. Πρέπει να συγκεντρώσουμε τις δυνάμεις μας και να μην επιβαρύνουμε την ψυχική μας υγεία. Συζητώντας με κάποιον ειδικό τα προβλήματά μας μπορούμε να αισθανθούμε ανακούφιση, να επαναδιαπραγματευτούμε τις ανάγκες μας και να βρούμε λύσεις. Η κρίση που τσακίζει την οικονομία μας μην αφήνουμε να τσακίζει και τις ψυχές μας.